Felix & Sofie: Het bevrijdend ongemak van Sara Ahmed

Je loopt binnen en bent het even kwijt: waar ben ik nou? Waar moet ik heen? Wat wordt er van mij verwacht? Hedendaags fenomenoloog en politiek denker Sara Ahmed grijpt dit soort momenten van desoriëntatie aan om na te denken over de politiek van je ‘thuis voelen’. Net als ruimtes en instituten hebben filosofie en cultuur volgens Sara Ahmed zelf een bepaalde oriëntatie. Ze vraagt zich af of we ons denken kunnen ‘queeren’ om ruimte te maken voor andere perspectieven en andere manieren van leven en denken. Tijdens deze editie van Felix & Sofie in samenwerking met Wijsgerig Perspectief gaan we aan de hand van het werk van Sara Ahmed in gesprek over hoe sommige mensen zich wél thuis voelen in onze denkwerelden en instituties – en anderen niet. We onderzoeken welke structuren daaraan ten grondslag liggen, hoe mensen daartegen in verzet komen, en of het ‘bevrijdende ongemak’ van desoriëntatie een kracht kan zijn om nieuwe werelden te ontsluiten.

Want voor wie werkt de wereld eigenlijk? Op wie is zij ingericht en wie voelt zich er (dus) gemakkelijk thuis of op zijn plek? Sara Ahmed richt zich in haar denken telkens op wat er schuilgaat achter het normale en neutrale. Volgens haar is het geen toeval dat vaak hetzelfde type mensen makkelijk hun weg vinden in bepaalde instituten of ruimtes – of in bepaalde filosofie. Er vindt namelijk een afstemming plaats tussen mensen en de (theoretische) ruimtes waarin zij zich begeven die historisch vorm krijgt omdat er constant werk in gestoken wordt: dat ik me senang voel bij het binnenstappen van een hoge open ruimte met marmeren pilaren zegt iets over de ruimtes die ik eerder bezocht en over de mensen die hier doorgaans komen, terwijl dezelfde stappen iemand anders klein kunnen laten voelen, of misplaatst. Het historisch gebruik van een ruimte, de inrichting ervan die letterlijk richting geeft aan wie en wat er hoort te gebeuren, maar ook wie er gebruik van maakt en wie het onderhoudt: het heeft allemaal effect op hoe zo’n ruimte op ons aansluit. Sara Ahmed laat zien hoezeer dit aansluiten van oriëntaties effect heeft op bewegingsvrijheid – en hoe het uitblijven van zulke aansluiting deze vrijheid letterlijk kan beperken.

De twee meest terugkerende oriëntaties in Ahmeds werk zijn heteronormativiteit en witheid. Tijdens deze editie worden deze verkend in relatie tot specifieke Nederlandse contexten – rechts nationalisme en de gewoonte tot dehumaniseren, liefdeskoppels aanzien voor zussen en het verzet tegen dwingende heteronormativiteit, de angsten en grenzen van de diversiteitsindustrie, en status quo doorbrekende solidariteit in studentenprotesten.

Sprekers:

Zakia Essanhaji is universitair docent Organisatiewetenschappen aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Haar onderzoek richt zich op diversiteitspolitiek, de dynamieken van witheid en institutionele verandering binnen academische contexten, met een focus op de kruispunten van etnisch-raciale en genderongelijkheden.

Marieke Naomi van der Steen is PhD-kandidaat bij de Amsterdam School for Cultural Analysis en docent filosofie aan de Universiteit van Amsterdam. In haar onderzoek combineert ze kritische fenomenologie met esthetica, feministische theorieën, critical race theory, crip theory en performance philosophy.

Lieke van der Veer werkt als postdoctoraal onderzoeker aan de afdeling Bestuurskunde en Sociologie van de Erasmus Universiteit Rotterdam en aan de afdeling Urbanism van de Technische Universiteit Delft. Op basis van etnografisch veldwerk doet ze onderzoek naar staat-burgerrelaties, zelforganisaties en diversiteitsbeleid. Ze als opgeleid als antropoloog en filosoof.